Urlop wypoczynkowy a Kodeks pracy

Uprawnienie do skorzystania z urlopu wypoczynkowego jest jednym z najważniejszych uprawnień pracowniczych. Ustawą regulującą podstawy i zasady korzystania przez pracownika z urlopu jest co do zasady Kodeks pracy.

Podstawa prawna i charakter prawa do urlopu. Urlop wypoczynkowy a kodeks pracy

Prawo pracownika do urlopu wypoczynkowego znajduje swoje odzwierciedlenie w artykule 152 Kodeksu pracy. Zgodnie z tym przepisem pracownik ma prawo do corocznego, nieprzerwanego i płatnego urlopu wypoczynkowego. Co szczególnie ważne — prawa do urlopu pracownik nie może się zrzec.

Zakaz zrzeczenia się urlopu

UWAGA: pracownik nie może się zrzec urlopu. Niedopuszczalne są sytuacje, w których pracodawca proponuje pracownikowi rezygnację z urlopu zaległego albo części urlopu bieżącego w zamian za dodatkowe wynagrodzenie lub inne korzyści. Jest to zakazane nawet wtedy, gdy pracownik wyrazi zgodę — a tym bardziej, jeśli wychodzi z taką propozycją z własnej inicjatywy.

UWAGA: podobnie niedopuszczalna jest sytuacja, gdy pracownik dobrowolnie chce zrezygnować z urlopu, licząc na wypłatę ekwiwalentu za niewykorzystane dni. Nawet za zgodą pracodawcy takie działanie jest niezgodne z prawem.

Wyjaśnijmy, co w praktyce oznacza „nieprzerwany urlop” — bo to sformułowanie często wprowadza w błąd nawet doświadczonych pracowników działów kadr.

Co oznacza „nieprzerwany urlop wypoczynkowy”?

To, że przepis mówi o nieprzerwanym urlopie, nie oznacza, że pracownik musi wykorzystać cały urlop w jednym podejściu.

Dopuszczalne jest podzielenie urlopu na części — i omówimy to szczegółowo w dalszej części tej serii. Od razu jednak obalmy pewien mit, że pracownik musi wykorzystać ciągiem 14 dni urlopu.

Nie musi. Będziemy do tego tematu jeszcze wracać, ale zwróć uwagę, co mówi przepis w tym wypadku:

Art. 162. Kodeksu pracy: Na wniosek pracownika urlop może być podzielony na części. W takim jednak przypadku co najmniej jedna część wypoczynku powinna trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych.

Powinna trwać, a nie „musi trwać”. Zresztą Państwowa Inspekcja Pracy już kilka lat temu wskazała, że nie jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika, jeśli urlop zostanie rozdrobniony tak, że żadna z jego części nie trwa co najmniej 14 dni kalendarzowych. Wykroczeniem jest np. nieudzielenie urlopu wypoczynkowego w ogóle.

Sposób wykorzystania urlopu – czy pracodawca ma wpływ? Czy pracodawca może zabronić określonych aktywności w trakcie urlopu?

Przepisy nie wskazują, w jaki sposób pracownik ma wykorzystać urlop wypoczynkowy. Z natury urlop służy odpoczynkowi i regeneracji, dlatego pracodawca — poza pewnymi wyjątkami — nie ma prawa ingerować w sposób spędzania urlopu.

Pracodawca może w wyjątkowych przypadkach zobowiązać pracownika do powstrzymania się od aktywności, które mogłyby narazić go na utratę zdrowia lub życia (np. sporty ekstremalne), a także zakazać podejmowania działalności konkurencyjnej. Naruszenie tych zakazów może być potraktowane jako naruszenie podstawowego obowiązku pracownika — dbałości o dobro zakładu pracy.

Pracownik może wykorzystać urlop wypoczynkowy w celach zarobkowych — np. podejmując zlecenie w innej firmie. Ale jego aktywność nie może narażać na straty dotychczasowego pracodawcy. Należy też pamiętać, że urlop służy regeneracji. Nie powinno dochodzić do sytuacji, w której pracownik wraca z urlopu bardziej zmęczony niż przed wyjazdem.

Sprawdź także: Czy można wysłać pracownika przymusowo na urlop wypoczynkowy?

Obowiązek udzielenia urlopu w tym samym roku

Artykuł 161 Kodeksu pracy nakłada na pracodawcę obowiązek udzielenia pracownikowi urlopu w roku, w którym nabył on do niego prawo.

Przykładowo pracownik zostaje zatrudniony 1 września. To nie jest jego pierwsza praca, więc w tym roku nabędzie prawo do określonej liczby dni urlopu wypoczynkowego, a jak się go ustala, powiemy szczegółowo już za kilka dni. Pracodawca informuje go jednak, że „ze względu na braki kadrowe” w firmie do końca roku urlopy nie będą udzielane.

Takie działanie jest co do zasady niedopuszczalne. Pracodawca może odmówić udzielenia urlopu w konkretnym terminie — jeśli wystąpią szczególne okoliczności — ale nie może z góry wykluczyć prawa pracownika do skorzystania z urlopu, który już mu przysługuje.

W ogóle przenoszenie niewykorzystanego urlopu na kolejny rok, gdzie staje się on tzw. urlopem zaległym powinno być wyjątkiem. Czyli co do zasady pracownik wykorzystuje w danym roku cały urlop, do którego nabył prawo, a jedynie jeśli np. nie mógł z niego skorzystać, bo był na zwolnieniu lekarskim, przenosi na kolejny rok kalendarzowy.

Czy pracownik musi skorzystać z urlopu?

Pracownik ma prawo — ale nie obowiązek — skorzystania z urlopu wypoczynkowego. Powinien jednak z tego prawa korzystać. Co do zasady pracodawca nie może wydać polecenia wykorzystania urlopu.

Wyjątki są tylko dwa:

• kiedy pracownik posiada urlop zaległy,
• kiedy pracownik jest w okresie wypowiedzenia.

Do tych wyjątków wrócimy w dalszej części serii.

Prawo do urlopu jest prawem osobistym pracownika i nie może być przeniesione na inną osobę. Niedopuszczalne jest wymuszanie na pracowniku, aby skorzystał z dnia urlopu wypoczynkowego w sytuacji, gdy przysługuje mu zwolnienie od pracy — np. z powodu stawiennictwa w sądzie, oddawania krwi czy poddania się badaniu lekarskiemu przed oddaniem organów.

Zasady udzielania urlopów wypoczynkowych

Udzielanie urlopów opiera się na następujących zasadach:

• powszechności – prawo do urlopu mają wszyscy pracownicy, o ile spełnią warunki kodeksowe,
• równości – pracownicy o takim samym stażu mają prawo do urlopu w takim samym wymiarze; wyjątki dotyczą m.in. pracowników niepełnosprawnych,
• odpłatności – urlop jest w pełni płatny,
• udzielania urlopu w naturze – ekwiwalent wypłaca się tylko wtedy, gdy umowa o pracę ulega rozwiązaniu lub wygasa,
• nieprzerwalności – urlop zasadniczo nie powinien być dzielony bez wniosku pracownika.

Pracownik rzadko składa formalny wniosek o podzielenie urlopu. Jeśli w ciągu roku składa kilka wniosków o udzielenie urlopu w krótszych odcinkach, uznaje się, że tym samym wnioskuje o jego podział.

Pierwszy urlop i kolejne urlopy to dwa odrębne uprawnienia. Artykuł 153 Kodeksu pracy przewiduje dwa rodzaje urlopów:

• pierwszy urlop wypoczynkowy — przysługujący w roku podjęcia pracy po raz pierwszy w życiu,
• kolejny urlop wypoczynkowy — przysługujący od drugiego roku zatrudnienia aż do zakończenia aktywności zawodowej.

Tyle tytułem krótkiego wstępu. W kolejnych materiałach przechodzimy już do spraw praktycznych i wyliczeń.

Jeśli chcesz poszerzyć swoją wiedzę w tym zakresie, czy w ogóle z zakresu kadr i płac, sprawdź nasz wygodny i praktyczny Kurs kadr i płac online od podstaw. Wykłady do słuchania, ściągi do pobrania, ponad 100 praktycznych wzorów kadrowych do natychmiastowego wykorzystania i dużo więcej.

Zapraszamy!

Subskrybuj również nasz kanał na Youtube poświęcony tematyce kadr i płac – publikujemy na nim poradniki praktyczne z zakresu kadr i płac w formie krótkich, kilkunastominutowych filmów, omawiając zagadnienia w sposób zrozumiały nawet dla osób początkujących.

Czytaj także na naszym innym blogu: Czy można udzielić urlopu na pół dnia?