Pracoholizm – dlaczego to takie niebezpieczne?

Pracoholizm to coraz częstsze zjawisko, które dotyczy osób w różnym wieku. Definicja określa pracoholizm jako nałóg, uzależnienie od pracy. Pracoholik nie jest w stanie przestać myśleć o obowiązkach, czuje przymus pracy, a w dni wolne, np. w czasie urlopu czuje duży dyskomfort, nie jest w stanie odpoczywać i skupić się na przyjemnościach. Uzależniona osoba poświęca pracy coraz więcej czasu, inne rzeczy przestają być ważne. Nie jest w stanie zaprzestać pracy, jakakolwiek absencje traktuje jako coś złego. Z czasem pojawia się zmniejszenie satysfakcji z pracy, które może prowadzić do wypalenia zawodowego.

Pracoholizm nie jest również mile widziany przez pracodawców. Mimo że początkowo pracoholicy pracują z ogromnym zaangażowaniem, sumiennie wykonują swoje obowiązki, to z czasem pojawia się coraz mniejsza efektywność, jakość pracy stopniowo spada. Jak każdy nałóg, również uzależnienie od pracy powinno być leczone. Pracoholizm potrafi doprowadzić do zniszczenia rodziny, więzi z przyjaciółmi, jest przyczyną chorób fizycznych i fizycznych. Jak rozpoznać, że osoba jest uzależniona od pracy? Jakie są przyczyny tego zjawiska?

Jak rozpoznać pracoholizm?

Wiele osób myli pracoholizm z pracowitością i sumiennością. Niestety, są to dwa różne pojęcia. Pracowitość to pożądana cecha, zaś pracoholizm kojarzy się z czymś negatywnym. Osoby pracowite doskonale wywiązują się ze swoich obowiązków, ale wiedzą, jak rozdzielić życie zawodowe od prywatnego. Są w stanie odpoczywać, dni wolne czy urlop sprawia im radość. Pracoholicy nie są w stanie relaksować się, ich myśli ciągle skupione są na pracy. Nie ma nic ważniejszego. Uzależnienie można rozpoznać wtedy, gdy osoba:

• Wykonuje kilka czynności jednocześnie, wszystko robi w biegu. 
• Stawia sobie wysoko poprzeczkę, a każde niepowodzenie traktuje jako porażkę.
• Traci zainteresowanie życiem prywatnym, kontakty z bliskim odkłada na potem, zawsze praca jest na pierwszym miejscu.
• Z czasem nadmiar obowiązków powoduje spadek energii, może prowadzić do pogorszenia zdrowia i samopoczucia.
• Nie jest w stanie się zrelaksować, odpoczynek wywołuje poczucie winy.
• Ma problemy z koncentracją, wszystkie informacje dotyczące innych spraw niż zawodowe, szybko wylatują z pamięci.
• Staje się niecierpliwa, każda czynność wymagająca czekania np. czekanie w kolejce powoduje frustracje, gniew i silne napięcie.
• Przestaje o siebie dbać, zaniedbuje zdrowie, wygląd. Nie ma czasu na jedzenie, zdarza się, że zapomina o higienie. To, co kiedyś sprawiało przyjemność, jest teraz nudne i szkoda na to czasu.

Pracoholik całkowicie poświęca się życiu zawodowemu, praca staje się jego życiem i prawdziwą obsesją. Czas na wykonywanie innych czynności traktowany jest jako zmarnowany. Odpoczynek traktowany jest jako coś złego, bo przecież w tym czasie można wykonać wiele obowiązków zawodowych. Myśli o pracy są natarczywe, towarzyszą przez cały dzień, wszystkie rozmowy dotyczą tylko tego tematu. Osoby uzależnione telefonują często do pracy, aby sprawdzić, czy wszystko jest pod kontrolą. Nie rozstają się z telefonem i laptopem, ponieważ może okazać się, że zadzwoni ktoś i powie, że są niezbędnie w zakładzie.

Pisaliśmy m.in. Jak zorganizować pracę w biurze

Kto ma tendencje do pracoholizmu?

Pracoholizm to bardzo częste zjawisko, może dotyczyć osób w różnej płci, o różnym wykształceniu, zarówno tych wkraczających w życie zawodowe, jak i doświadczonych pracowników. Szacuje się, że cierpi na niego ok. 5-8% społeczeństwa. Młode osoby często popadają w nałóg, ponieważ chcą jak najszybciej osiągnąć sukces i zrobić karierę. Niestety, w pędzie zapominają o sobie, tracą zdolność do wypoczywania, a tym samym doprowadzają organizm do przeciążeń, a nawet chorób psychicznych. Do uzależnienia predysponują określone cechy charakteru.

Pracoholikami zostają zwykle osoby perfekcyjne, które nie akceptują półśrodków, dążą do doskonałości. Nałogiem zagrożone są również osoby nadmiernie ambitne, które lubią wygrywać, dużą do sukcesu i uznania społecznego. Pracoholik nie odczuwa prawdziwej satysfakcji z osiągniętego celu, nie potrafi cieszyć się ze swoich osiągnięć. Z badań wynika, że pracoholicy żyją w stanie permanentnego stresu, często są uzależnieni od pieniędzy, bywa, że żyją ponad stan. Nałóg występuje również u osób, które czują się niepewne, są niedowartościowane, praca ma pomóc im osiągnąć akceptacje i aprobatę u innych.

Dla wielu pracoholików praca zastępuje relacje z rodziną, potrzebę kontroli oraz daje poczucie bezpieczeństwa. Do powstania pracoholizmu przyczyniają się czynniki kulturowe, zakorzenione w społeczeństwie. Praca traktowana jest jako coś najważniejszego w życiu, źródło utrzymania, a jej utrata często postrzegana jest jako koniec świata. Z tego względu wiele osób myśli, że całkowite zaangażowanie w obowiązki pomoże odnieść sukces. Osoby uzależnione od pracy myślą, że:

• Tylko ciężka praca pozwoli osiągnąć zadowolenie z siebie.
• Intensywna praca jest wymagana, ponieważ wymaga tego środowisko, rodzina i przełożeni.
• Praca przynosi szczęście.
• Człowiek musi być najlepszy.
• Zwolnienie tempa może powodować niemiłe konsekwencje
• Przyjemności i zabawa to marnowanie czasu.

Czym grozi pracoholizm?

Pracoholizm początkowo może nie wydawać się czymś groźnym, wymagającym leczenia. Pracownik doskonale wykonuje swoje obowiązki, jest sumienny, niczego nie zostawia na później. Pracodawcy cieszą się, że mają taką osobę w swojej załodze. Bliscy osoby uzależnionej od pracy również początkowo mogą nie widzieć zgubnych skutków nałogu. Większe zarobki rekompensują brak czasu. Z czasem jednak ta sytuacja ulega zmianie. Pracoholik nie jest już tak zaangażowany, obowiązki wykonuje jakby z przymusu, bez energii, przestaje już być ulubieńcem przełożonych. Czuje się zmęczony, wypalony, mogą wystąpić choroby, a także inne uzależnienia lub załamania nerwowe.

Pogorszeniu ulegają relacje rodzinne i społeczne. Wielu pracoholików rozstaje się z partnerami, którzy nie mogą znieść ciągłego zaniedbywania i poświęcania czasu wyłącznie obowiązkom zawodowym. Uzależnieni od pracy zaniedbują dzieci, brak zainteresowania rekompensują im prezentami. Nałóg szybko odbija się na zdrowiu. Główne konsekwencje zdrowotne tego stanu to bezsenność, zaburzenia lękowe, wrzody żołądka, choroby układu krążenia, nadciśnienie itp. Osoby, które spędzają w pracy ponad 11 godzin, dzienne mają o 67% zwiększone ryzyko zachorowania na choroby serca. Na świecie znane są przypadki nagłej śmieci, spowodowanej przepracowaniem.

Czy pracoholizm da się leczyć?

Pracoholizm to nałóg, tak samo jak narkotyki, papierosy czy hazard. Nieleczony może mieć katastrofalne skutki. Niestety, wielu pracoholików na początku nie dostrzega problemu. Są dumni z tego, że długo pracują, nie zdają sobie sprawy, że praca stanowi ich całe życie, nic innego nie ma znaczenia. Do zastanowienia się nad swoim życiem zmusza dopiero choroba, poczucie wypalania zawodowego czy opuszczenia przez rodzinę. Aby postawić diagnozę, należy zgłosić się po psychologa, terapeuty lub ośrodka leczenia uzależnień.

Do rozpoznania choroby potrzebny jest szczegółowy wywiad z osobą chorą, a także, jeżeli wyrazi na to zgodę, z jej bliskimi. Specjalista diagnozuje chorobę opierając się na kryteriach diagnostycznych uzależnień wg ICD-10. To zestaw kilkunastu objawów. Wystąpieniu kilku z nich w okresie ostatniego roku oznacza duże ryzyko pracoholizmu. Leczenie uzależnienia nie jest łatwe, wymaga dużego zaangażowanie ze strony samego chorego oraz długotrwałej psychoterapii indywidualnej lub grupowej. Na spotkaniach z terapeutą pracoholik musi znaleźć przyczynę uzależnienia się od pracy, a także poznać metody, ułatwiające planowanie czasu.

Musi nauczyć się odpoczywać, wrócić do dawno zapomnianych aktywności. Ważne jest uświadomienie sobie negatywnych skutków uzależnienia a także znalezienie równowagi między życiem zawodowym, a prywatnym. Dużą skuteczność w leczeniu uzależnienia od pracy wykazuje w nurcie poznawczo-behawioralnym. Oprócz terapii niezwykle ważne jest wsparcie bliskich osób, dzieci, współmałżonków i przyjaciół.

Co zrobić, aby nie popaść w pracoholizm?

Pracoholizm to uzależnienie, które potrafi zrujnować całe życie, przyczynić się do rozpadu rodziny, choroby, a nawet śmieci. Warto zrobić wszystko, aby do niego nie dopuścić. Osoby, które czują, że praca powoli zajmuje znaczącą część ich życia, powinny jak najszybciej poszukać pomocy. Nie warto unikać problemu, bo sam nie zniknie, a będzie narastał. Warto również zastosować środki zapobiegawcze takie jak:

• Ograniczyć czas przeznaczony na pracę. W tygodniu nie powinien przekraczać 45-50 godzin.
• Nauczyć się oddzielać pracę od życia prywatnego. W tym czasie należy odłożyć telefon, nie sprawdzać e-maili, nie dzwonić do zakładu, aby sprawdzić, jak funkcjonuje.
• Nauczyć się delegować zadania na inne osoby. Nie ma ludzi niezastąpionych, dlatego należy cześć obowiązków oraz odpowiedzialność za nie przekazywać innym osobom.
• Wyznaczyć określone godziny, w które jest się do dyspozycji tylko dla swoich najbliższych, rodziny czy znajomych. W tym czasie niedopuszczalne jest odbieranie służbowych telefonów czy wykonywanie zawodowych obowiązków. Warto zrobić coś, co pozwoli oderwać myśli, wyjść na spacer, do kina, pograć z dziećmi w planszówki.
• Należy znaleźć ciekawe hobby, które pomoże oderwać myśli od pracy. Dobrym pomysłem jest uprawianie sportu, które powoduje wydzielanie endorfin. W wolnym czasie można również czytać, majsterkować, uprawiać ogródek. Każdy musi wybrać coś, co będzie sprawiało mu przyjemność.

Podział pracoholików

Pracoholizm jest badany przez wielu specjalistów, którzy usiłują odkryć mechanizmy tego zjawiska. W literaturze zostały wyodrębnione różne typu pracoholików. Główne to:

• Pracoholik kompulsywny – wykazuje zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. Jest niezdolny do oderwania się od pracy, zdaje sobie sprawę ze szkodliwości tego zjawiska. Odczuwa lęk i niepokój w chwili, gdy praca zostanie przerwana.
• Pracoholik perfekcjonista – ma również oznaki zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. Jest skoncentrowany na szczegółach, nie umie delegować zadań, uważa, że tylko on wykona je perfekcyjnie.
• Pracoholik zorientowany na osiągnięcia – jego celem jest jak najszybsze osiągnięcie sukcesu, awans i wysokie zarobki. Każdy z tych typów pracuje ponad normę.
• Pracoholik entuzjastyczny – jest mocno zaangażowany w pracę, nie jest zdolny do oderwania się od obowiązków, ale czerpie z tego przyjemność.

Wypalenie zawodowe – częsta konsekwencja pracoholizmu

Jedną z częściej występujących konsekwencji pracoholizmu jest wypalenie zawodowe. To choroba, która jest następstwem stawiania sobie zbyt wysokich wymagań, a także zatracaniu się w pracy. Pracoholicy żyją w ciągłym stresie, ciągle pracują, ale nie odczuwają satysfakcji z tego, co robią. To powoduje rozwój wypalenia zawodowego, które objawia się emocjonalnym wyczerpaniem, zobojętnieniem w kontaktach społecznych oraz poczuciem brak sensu we własnych działaniach.

Jak objawia się wypalenie zawodowe?

Objawy wypalenia zawodowego pojawiają się stopniowo, początkowo mogą być mylone ze zwykłym przemęczeniem. Symptomy, które powinny zaniepokoić to:

• Napięcie i nieustanne zmęczenie pracą – wszystkie obowiązki zawodowe stają się trudne, wymagające i nieprzyjemne.
• Drażliwość – osoby dotknięte syndromem wypalenia zawodowego nie zawsze są w tanie kontrolować emocje, są drażliwe na uwagi innych osób.
• Momenty całkowitego wyczerpania fizycznego i psychicznego – osoby wypalone często nie mają na nic siły, zdarza im się zasnąć w trakcie wykonywania obowiązków.
• Brak energii i motywacji do działania – to, co kiedyś sprawiało radość, dziś już nie cieszy. Wypaleni zawodowo tracą motywację do pracy, ale również do innych działań (pisaliśmy m.in. Motywacja do pracy).
• Nieangażowanie się w życie firmy – osoby wypalone zawodowo stają się ciche, przygaszone, nie biorą udziału w zakładowych spotkaniach, stają się mało kreatywne, nie biorą udziału w burzach mózgu. Nie chcą integrować się ze współpracownikami, imprezy czy wspólne wyjścia są dla nich obojętne.

• Strach przed pójściem do pracy – praca, która kiedyś sprawiała przyjemność, teraz powoduje lęk. Konieczność codziennego wyjście z domu może wywoływać objawy fizyczne np. ból brzucha, wymioty.
• Ciągle przeglądanie ogłoszeń o pracę, przy jednoczesnym nieaplikowaniu na oferty– wypalenie zawodowe powodują, że osoby dotknięte tym syndromem myślą o zmianie pracy, wertują ogłoszenia, sprawdzają oferty. Jednak na tym kończy się ich zaangażowanie. Nie mają siły i ochoty, aby brać udział w procesie rekrutacji.
• Brak zainteresowania branża – wypalenie zawodowe może również dotknąć osoby, dla których praca jest jednocześnie pasją. W takim wypadku tracą zainteresowanie tym, co dzieje się w ich ulubionej dziedzinie. Nie interesują się pojawiającymi się na rynku nowinkami, hobby staje się obojętne.
• Wahania nastroju – osoby wypalone są w kiepskiej kondycji psychicznej. Są momenty, gdy pracownicy są pobudzeni, pełni energii, aby za chwilę poczuć się źle, bez energii, przygnębieni

Z czasem, gdy choroba zaostrza się, pojawia się wycofanie z kontaktów społecznych, zaniedbywanie własnych potrzeb, obojętność na innych ludzi. Chory ma problemy z koncentracją, praca zaczyna się mniej wydajna. Im choroba dłużej jest nieleczona, pojawiają się kolejne objawy, np. zaburzenia snu, zaburzenia apetytu, podatność na infekcje, zaniżona odporność. Może również wystąpić skłonność do nałogów, np. picia alkoholu czy palenia papierosów.

Wypalenie zawodowe powinno być leczone, w przeciwnym wypadku objawy nie pozwolą na normalne funkcjonowanie. Pomocna jest psychoterapia, dzięki której chory nauczy radzić sobie ze stresem, zarządzać czasem, kontrolować emocje, a także prawidłowo organizować pracę. Ważna jest nauka rozdzielania życia zawodowego od prywatnego oraz znalezienie zajęcia, które pozwoli na relaks i odpoczynek (pisaliśmy m.in. Stres w pracy biurowej).

Walka z wypaleniem zawodowym

Wypalenie zawodowe jest coraz częstsze, dlatego od 2019 roku zostało uznane przez WHO za jednostkę chorobową. Oznacza to, że już od stycznia 2022 roku lekarz będzie mógł zdiagnozować chorobę i wypisać zwolnienie lekarskie. Osoby, które obserwuje u siebie objawy wypalenia, nie powinny zwlekać z leczeniem. Objawy są złożone, wpływają na wszystkie aspekty życia, mogą wywołać depresje, dlatego nie warto czekać. Ważne, aby leczenie było kompleksowe, opierało się na terapii oraz pracy własnej. Osoba dotknięta syndromem wypalenia zawodowego musi zadbać o siebie i swoje potrzeby, nauczyć się odpoczywać, a także znaleźć coś, co nie będzie związane z pracą.

Dobre efekty przynosi aktywność fizyczna, joga czy medytacja. Samopoczucie poprawią również masaże, wizyty w SPA czy rozmowy z bliskimi osobami. Bardzo ważne jest również działanie w miejscu pracy. Warto porozmawiać z przełożonym, poprosić o zmianę stanowiska lub urozmaicenie obowiązków. Czasami dobrym pomysłem jest zmiana pracy, która zlikwiduje nudę i monotonię.

Pisaliśmy niedawno również: Zarządzanie czasem w pracy biurowej

Pracoholizm i będące jego konsekwencją wypalenie zawodowe to dwa groźne stany, które mogą mieć tragiczne skutki. Niestety, obecna sytuacja nie pomaga osobom zagrożonym. Niestabilna sytuacja gospodarcza i strach przed bezrobociem powoduje, że wiele osób zatraca się w pracy, nie umie przestać o niej myśleć. To trudne, ale należy zrobić wszystko, aby nie popaść w nałóg.

Ważne jest nauczenie się rozdzielania życia zawodowego i prywatnego oraz umiejętność odpoczynku. W przypadku, gdy samodzielnie ciężko rozwiązać problem, należy skorzystać z pomocy specjalistów. To dobry sposób na wyjście z uzależnienia i powrót do normalnego życia.