Praca 6 dni pod rząd – czy to zgodne z kodeksem pracy?

Czy szef może zmusić Cię do pracy 6 dni pod rząd? Tak, może. Żeby sprawa była jasna od samego początku. Tyle, że nie zawsze, a sama praca 6 dni pod rząd nie może dotyczyć każdego tygodnia. Ponieważ w praktyce sprawa ta budzi pewne wątpliwości, spróbujmy rozpracować ten temat od strony przepisów.

Praca 6 dni pod rząd a przepisy prawa pracy

Wielu pracowników, zwłaszcza w handlu, gastronomii, ochronie czy służbie zdrowia, ale nie tylko w tych branżach, doświadcza sytuacji, w której pracują 6 dni w tygodniu, czasem przez kilka tygodni z rzędu. Pojawia się więc naturalne pytanie: czy taka organizacja pracy jest zgodna z przepisami Kodeksu pracy? A jeśli tak – to pod jakimi warunkami?

Zacznijmy od podstaw, wynikających wprost z przepisów Kodeksu pracy. Zgodnie z art. 129 §1 kodeksu pracy:

czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy, z zastrzeżeniem art. 135-138, 143 i 144, czyli m.in. równoważnego czasu pracy, skróconego tygodnia pracy czy systemu pracy weekendowej.

Jak widzisz, przepis nie mówi, że pracownik ma pracować 5 dni w tygodniu i nie chodzi tu tylko o pracowników niepełnoetatowych. Przepis mówi, że pracownik pracuje nie więcej niż ŚREDNIO pięć dni w tygodniu.

Czyli – niedziela jest ustawowo wolna, plus do tego dochodzi jeszcze jeden dzień, z reguły sobota, ale nie oznacza to, że pracownik nie może pracować 6 dni w tygodniu. Może.

Praca 6 dni pod rząd może być pracą tzw. pozarozkładową albo pracą rozkładową, grafikową. Praca pozarozkładowa to sytuacja, gdzie np. pracownik pracuje od poniedziałku do piątku, sobotę ma wolną, ale na polecenie pracodawcy przychodzi do pracy w tę sobotę. Pracuje 6 dni w tygodniu, za tę sobotę dostanie dzień wolny.

Pracował 6 dni w tygodniu pod rząd, wszystko zgodnie z przepisami. Natomiast tu problemu nie ma. Problem pojawia się, gdy pracodawca planuje z góry pracę 6 dni pod rząd. Mówiliśmy o planowaniu czasu pracy trochę więcej w naszym innym materiale, na naszym innym blogu – link tutaj: Jak planować czas pracy na pół etatu?. W każdym razie – kodeks pracy dopuszcza sytuacje, w których pracownik pracuje 6 dni z rzędu, a nawet kilka tygodni po 6 dni, jeśli zachowane są dwie podstawowe zasady.

Pierwsza zasada – praca średnio 5 dni w tygodniu. Czyli w dużym uproszczeniu – jeśli mamy w miesiącu lutym 28 dni, czyli dokładnie 4 pełne tygodnie, to pracodawca może planować pracę 6 dni, 6 dni, a potem 4 dni i 4 dni w tygodniu.

Mamy średnio 5 dni pracy w tygodniu – a więc praca po 6 dni w tygodniu pod rząd jest jak najbardziej zgodna z przepisami.

Więcej – może się okazać, że mamy dłuższy niż miesiąc okres rozliczeniowy i wtedy pracodawca teoretycznie może planować nawet kilka tygodni pracy po 6 dni pod rząd. Tylko tu trzeba pilnować drugiej zasady.

Praca 6 dni w tygodniu a odpoczynek tygodniowy

Ta druga zasada, to konieczność zapewnienia pracownikowi tzw. odpoczynku tygodniowego. Zgodnie z art. 133 §1 kodeksu pracy:

pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego.

Z pewnymi zastrzeżeniami, np. w przypadku przejścia ze zmiany na zmianę odpoczynek dobowy może zostać skrócony do nie mniej niż 24 godzin.

Odpoczynek tygodniowy powinien przypadać co do zasady w niedzielę, chyba, że zakład pracy jest zakładem, w którym praca w niedziele jest dopuszczalna – np. restauracja, hotel, stacja benzynowa itd. Wówczas odpoczynek tygodniowy może obejmować inny dzień niż niedziela.

Sprawdź także: Jak rozliczać czas pracy?

Te 35 godzin to musi być odpoczynek nieprzerwany. A ponieważ doba ma 24 godziny, to siłą rzeczy zahacza on o inny dzień. Nadal jednak nie oznacza to, że nie można planować pracy 6 dni pod rząd.

Zwróć uwagę. Pracownik pracuje np. od 8 do 16 od poniedziałku do soboty. W sobotę kończy pracę o 16.00. Do rozpoczęcia pracy w poniedziałek o 8 mamy przerwę ponad 35 godzin, a więc on ma ten odpoczynek tygodniowy zapewniony.

A więc w poniedziałek może przyjść do pracy na 8.00 i znów pracować 6 dni pod rząd. I będzie to zgodne z przepisami prawa pracy.

W podstawowym systemie czasu pracy praca 6 dni pod rząd jest odstępstwem od rozkładu. W tym systemie podstawowym pracownik pracuje np. od poniedziałku do piątku, po 8 godzin na dobę, a praca w sobotę jest pracą pozarozkładową.

Jeśli pracodawca za tę pracę w sobotę nie odda dnia wolnego, to okazuje się na koniec okresu rozliczeniowego, że pracownik pracował średnio więcej niż 5 dni, ale oczywiście pracownikowi zostanie to zrekompensowane wynagrodzeniem i dodatkami za nadgodziny 100% – z tytułu przekroczenia normy średniotygodniowej.

Ważne – odpoczynek tygodniowy musi wystąpić raz w tygodniu, a nie średnio raz w tygodniu. Czyli w każdych kolejnych okresach po 7 dni kalendarzowych pracownik musi mieć ten odpoczynek tygodniowy 35 godzin zapewniony.

Czyli pracodawca nie może np. zmusić pracownika do pracy np. 12 dni pod rząd, a potem dać mu kilka dni wolnych grafikowo i w tych dniach skumulować odpoczynki tygodniowe. Ten odpoczynek musi być raz na każde kolejne 7 dni.

W praktyce ta praca 6 dni pod rząd grafikowa, a nie pozarozkładowa, dotyczy najczęściej równoważnego systemu czasu pracy.

W każdym razie – w równoważnym systemie czasu pracy teoretycznie możliwa jest sytuacja, w której pracownik pracuje nawet 72 godziny w tygodniu – 6 dni pod rząd po 12 godzin. Odpoczynek dobowy 11-godzinny ma zapewniony, a więc znów wszystko zgodnie z przepisami kodeksu pracy, jeśli pracodawca ten sześciodniowy tydzień pracy zrekompensuje odpowiednio krótszym innym tygodniem pracy.

Zwróć uwagę – jeśli pracujesz w równoważnym systemie czasu pracy z wymiarem dobowym przedłużonym do 12 godzin, to pracodawca może zaplanować Ci nawet 72 godziny pracy w tygodniu. I nie ma tu nadgodzin. Po prostu w innym tygodniu pracodawca zaplanuje Ci odpowiednio mniej pracy, aby nie przekroczyć przeciętnie 40 godzin pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy.

Jak liczyć tydzień pracy pracownika?

Dla formalności – tydzień pracy pracownika nie musi odpowiadać tygodniowi kalendarzowemu. Przez tydzień należy rozumieć 7 kolejnych dni kalendarzowych rozpoczynając od północy pierwszego dnia okresu rozliczeniowego.

Praca 6 dni pod rząd spotykana jest również przy pracy zmianowej oraz w systemie pracy w ruchu ciągłym.

A co grozi pracodawcy za zmuszanie pracownika do pracy 6 dni pod rząd bez zachowania przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy i niezapewnienia odpoczynków tygodniowych? Otóż zgodnie z art. 281 §5 Kodeksu pracy Kto, będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu narusza przepisy o czasie pracy lub przepisy o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych, podlega karze grzywny.

Jeszcze jedna praktyczna uwaga. Wyobraź sobie np. marzec – 31 dni roboczych. Czyli mamy cztery pełne tygodnie po 7 dni i tzw. dni wystające poza pełne tygodnie – 3 dni. A więc pracodawca musi zapewnić pracownikowi cztery odpoczynki po 35 godzin.

Sprawdź także: Czy można pracownika wysłać przymusowo na urlop?

Odpoczynek tygodniowy jest ściśle związany z definicją tygodnia – przez tydzień należy zgodnie z art. 128 §3 ust. 2 Kodeksu pracy – rozumieć 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego.

Zakładając, że mamy miesięczny okres rozliczeniowy – marzec. 31 dni kalendarzowych. Czyli mamy 4 pełne tygodnie, a więc 4 odpoczynki tygodniowe. W tych tzw. dniach wystających – tych 3 dniach wystających poza pełne tygodnie – pracodawca już nie musi zapewniać odpoczynku. On zostanie zapewniony pierwszym tygodniu okresu rozliczeniowego, rozpoczynającego się 1 kwietnia.

Jak widzisz, praca 6 dni pod rząd jest zgodna z przepisami kodeksu pracy. Tyle, że omówione zasady – czyli średnio pięciodniowy tydzień pracy oraz odpoczynki dobowe – muszą zostać zachowane.

No i należy mieć na względzie również czynnik ludzki. Nawet jeśli pracodawca zgodnie z przepisami może planować pracę np. 6 dni pod rząd po 12 godzin, to należy mieć na względzie choćby przepisy BHP. Pracownik przemęczony jest bardziej narażony na wypadek przy pracy, już pomijając kwestię efektywności jego pracy.

To, o czym mówiliśmy, dotyczy każdego wymiaru czasu pracy. Czyli np. nawet pracownik na 1/32 etatu nadal może pracować 6 dni pod rząd, oczywiście z uwzględnieniem wymiaru do przepracowania w proporcji do wymiaru etatu itd.

No i na koniec, żeby sprawa była jasna, to to, o czym mówiliśmy, dotyczy stosunku pracy, a nie np. umowy zlecenia. Na umowie zlecenia nie ma mowy o czasie pracy, a więc tu nie ma żadnych ograniczeń – w zasadzie zleceniobiorca może pracować nawet wszystkie dni w miesiącu, łącznie z sobotami, niedzielami i świętami wolnymi od pracy.

Porównanie umowy o pracę i umowy zlecenia zrobiliśmy w naszym innym materiale zapoznaj się i jeśli masz jakieś pytania, pisz w komentarzach: Umowa zlecenia czy umowa o pracę – co się bardziej opłaca?

Sprawdź także nasze Kursy online kadry i płace oraz Kursy HR od podstaw z zaświadczeniem.