Opieka nad zdrowym dzieckiem w wieku do 14 lat – kto i kiedy może z niej skorzystać?

Możliwość skorzystania z tzw. opieki nad zdrowym dzieckiem jest jednym z uprawnień pracowniczych, związanych z rodzicielstwem. Stosownie do przepisu art. 188 §1 kodeksu pracy pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Należy od razu zwrócić uwagę na jedną ważną rzecz. Po pierwsze zgodnie z powołanym przepisem opieka nad zdrowym dzieckiem należy się pracownikowi, a więc osobie zatrudnionej w stosunku pracy (bez względu na podstawę jego nawiązania – umowę o pracę, mianowanie, powołanie, wybór czy spółdzielczą umowę o pracę). Po drugie, pracownik może z tej opieki korzystać w wymiarze dziennym albo godzinowym. To ważne, bo jeśli np. decyduje się, że będzie z opieki korzystał w godzinach i w danym dniu wykorzysta 12 godzin opieki (pracując w systemie równoważnym czasu pracy z dniówką pracowniczą wydłużoną do 12 godzin), to nie może już potem ponownie skorzystać z 12 godzin opieki, gdyż do wykorzystania pozostaje mu jedynie 4 godziny. Dla takiego pracownika z pewnością korzystniejsze będzie wykorzystanie opieki w dniach – wówczas, mając do wykorzystania 2 dni opieki nad zdrowym dzieckiem, korzysta de facto z 24 godzin tej opieki, skoro jedna jego dniówka pracownicza to 12 godzin, a zdecydował on na wykorzystanie opieki w dniach.

O sposobie wykorzystania opieki nad zdrowym dzieckiem w dniach czy godzinach pracownik decyduje w pierwszym wniosku o udzielenie mu opieki nad zdrowym dzieckiem. Może się bowiem okazać, że pracownik nie chce od razu skorzystać z całego należnego mu limitu opieki, a chce ją podzielić. Wówczas, jeśli w pierwszym wniosku decyduje się na skorzystanie np. z dnia opieki, to drugi wniosek również musi dotyczyć dnia opieki, a nie opieki udzielanej w godzinach. Nie jest możliwe zatem np. złożenie wniosku o 1 dzień opieki, a potem kolejnego wniosku o np. 4 godziny opieki nad zdrowym dzieckiem, a potem jeszcze jednego o 4 godziny – skoro w pierwszym wniosku pracownik zdecydował, że z opieki nad zdrowym dzieckiem będzie korzystał w dniach, to kolejny wniosek również musi przewidywać opiekę w dniach, a nie godzinach.

Opieka nad zdrowym dzieckiem na pół etatu

Jeśli pracownik jest zatrudniony na niepełnym etacie, również zachowuje prawo do opieki nad zdrowym dzieckiem, przy czym wówczas wymiar tej opieki – stosownie do art. 188 §3 kodeksu pracy – ustala się proporcjonalnie do wymiaru etatu, przy czym ten proporcjonalny wymiar opieki nad zdrowym dzieckiem dotyczy wyłącznie udzielania jej w godzinach, ale już nie dniach. A zatem pracownik zatrudniony na 1/2 etatu ma prawo do 2 dni albo 8 godzin opieki nad zdrowym dzieckiem, pracownik zatrudniony na 1/4 etatu ma prawo do 2 dni albo 4 godzin opieki nad zdrowym dzieckiem itp. Co to oznacza w praktyce?

Pracownik zatrudniony na niepełnym etacie, np. na pół etatu, ma prawo do 2 dni albo 8 godzin opieki nad zdrowym dzieckiem, przy czym pracownik ten niekoniecznie musi pracować po 4 godziny dziennie. On ma średnio pracować 20 godzin tygodniowo, czyli równie dobrze może pracować dwa dni po 8 godzin, jeden dzień 4 godziny i dwa dni mieć wolne. W praktyce zatem udzielanie opieki nad zdrowym dzieckiem pracownikowi na pół etatu może wyglądać różnie – jemu z pewnością bardziej opłaca się korzystać z opieki nad zdrowym dzieckiem w dniach, a nie godzinach. Gdyby ten pracownik chciał korzystać z opieki w godzinach, to wówczas ma do wykorzystania 8 godzin tej opieki nad zdrowym dzieckiem, co de facto oznacza, że jeśli danego dnia ma zaplanowane 8 godzin pracy i w tym dniu chce z opieki skorzystać, to korzystając z opieki w tym dniu wyczerpie całą należną mu pulę. Z kolei, jeśli korzysta z opieki w dniach, to nawet, jeśli danego dnia ma zaplanowane 8 godzin pracy i w tym dniu skorzysta z opieki, to nadal pozostaje mu do wykorzystania drugi dzień opieki nad zdrowym dzieckiem.

Ten pracownik na pół etatu może wykorzystać albo 2 dni opieki nad zdrowym dzieckiem albo 8 godzin. Jeśli pracuje po 4 godziny dziennie, to w zasadzie nie ma różnicy, ale jeśli danego dnia pracuje 8 godzin, a następnego 4 godziny, a w obu dniach chciałby skorzystać z opieki godzinowo, to już nie może tego zrobić – przysługuje mu bowiem 8 godzin opieki. Stąd też korzystniej dla niego jest wykorzystywać opiekę nad zdrowym dzieckiem w dniach.

Ta sama zasada dotyczy pracowników, zatrudnionych w równoważnym systemie czasu pracy – taki pracownik pracując na pełnym etacie ma prawo do 2 dni albo 16 godzin opieki. A przecież w systemie równoważnym czasu pracy możliwe jest wydłużenie jego dniówki pracowniczej do 12, 16 a nawet 24 godzin (np. pracownicy zatrudnieni przy pilnowaniu mienia). Takiemu pracownikowi z pewnością bardziej opłaca się korzystać z opieki w dniach – jeśli ma on zaplanowane w tygodniu dwie dniówki po 24 godziny, to gdyby chciał z opieki nad zdrowym dzieckiem korzystać w godzinach, to tych godzin zwyczajnie mu zabraknie. Z kolei, jeśli złoży wniosek o udzielenie opieki nad zdrowym dzieckiem w dniach, to przysługują mu nadal 2 dni opieki, czyli nawet po przeliczeniu 48 godzin.

Wniosek o opiekę nad zdrowym dzieckiem

Przepisy prawa pracy nie przewidują konkretnej formy opieki nad zdrowym dzieckiem – ważne jest jedynie, aby w pierwszym wniosku pracownik zadeklarował, czy chce z opieki korzystać w dniach, czy w godzinach. Z kolei, jeśli pracownik ma danego dnia zaplanowane np. 8 godzin pracy, a wnioskuje na ten dzień na 4 godziny opieki nad zdrowym dzieckiem, to pracodawca co do zasady powinien jej udzielić.