Praca w niedziele – kiedy jest dopuszczalna i co się za nią należy?

Co do zasady pracownik pracuje przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. Jeden dzień wolny – np. sobota, jest dniem wolnym z tytułu właśnie tego przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. Z kolei zgodnie z art. 151(9) §1 kodeksu pracy niedziela i niektóre święta, określone w przepisach o dniach wolnych od pracy, są dniami wolnymi od pracy. Kwestię świąt ustawowo wolnych od pracy reguluje ustawa z dnia 18 stycznia 1951 roku o dniach wolnych od pracy. Praca w niedziele jest jednakże dopuszczalna, pod pewnymi warunkami.

Praca w niedziele – kiedy jest dopuszczalna

Praca w niedzielę jest dopuszczalna, jeśli jest to uzasadnione np. organizacją pracy, koniecznością prowadzenia akcji ratowniczej itp. Przesłanki dopuszczalności pracy w niedziele wskazane zostały w przepisie art. 151(1) kodeksu pracy. Przesłanki te można podzielić na kilka grup:

1. Ze względu na system organizacji pracy – praca w ruchu ciągłym, praca zmianowa, praca w weekendowym systemie czasu pracy, o który mowa w art. 144 kodeksu pracy,
2. Ze względu na rodzaj pracy – w transporcie i komunikacji, przy niezbędnych remontach, w straży pożarnej i służbach ratowniczych, przy pilnowaniu mienia i w ochronie, w rolnictwie i hodowli, przy pracach polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej odbieranych poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi dni te są u niego dniami pracy oraz pracach zapewniających możliwość świadczenia tych usług
3. Ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy – w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony zdrowia, życia i mienia
4. Ze względu na konieczność i użyteczność społeczną i potrzeby ludności – w zakładach świadczących usługi dla ludności, w gastronomii, w obiektach hotelarskich i noclegowych, zakładach gospodarki komunalnej, zakładach opieki zdrowotnej, jednostkach i placówkach pomocy społecznej, ośrodkach wspierania rodziny, w zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku

Jak zatem widać, praca w niedziele nie jest dopuszczalna w każdym zakładzie pracy, bez względu na okoliczności. Natomiast jeśli już praca w niedziele ma miejsce, to należy ją odpowiednio zaplanować albo zrekompensować, jeśli jest to dla pracownika dodatkowa praca, ponad obowiązujący go wymiar czasu pracy.

Jeszcze jedna uwaga – należy mieć na względzie pewne ograniczenia, wprowadzone ustawą z dnia 10 stycznia 2018 roku o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni. W 2020 roku mamy jedynie 7 niedziel handlowych: 26 stycznia 2020, 5 kwietnia 2020, 26 kwietnia 2020, 28 czerwca 2020, 30 sierpnia 2020, 13 grudnia 2020, 20 grudnia 2020.

Sama praca w niedziele może być pracą zgodnie z ustalonym grafikiem, a może też być pracą w godzinach nadliczbowych. Przykładowo – pracownik ma zaplanowaną pracę od poniedziałku do czwartku po 8 godzin dziennie, następnie ma zaplanowane 8 godzin pracy w niedzielę. W takim wypadku nie dochodzi do przekroczenia norm, natomiast jeśli pracownik pracuje w niedzielę, to zgodnie z art. 151(11) §1 ust. 1 kodeksu pracy za taką niedzielę roboczą pracodawca musi zapewnić pracownikowi dzień wolny w ciągu 6 dni poprzedzających tę niedzielę albo następujących po niej. Praca w niedzielę nie powinna co do zasady naruszać prawa pracownika do nieprzerwanego odpoczynku dobowego (11 godzin) czy średniotygodniowego (35 godzin).

Może się okazać, że pracownik nie będzie mógł skorzystać z tego jednego dnia wolnego w zamian za pracę w niedzielę. Wówczas taka praca w niedzielę jest rozliczana jako nadgodziny – przysługuje za nią normalne wynagrodzenie plus dodatek. Zgodnie z art. 151(1) §1 ust. 1 lit. b) za pracę w godzinach nadliczbowych, przypadających w niedzielę, pracownikowi przysługuje – oprócz normalnego wynagrodzenia – dodatek w wysokości 100%.

Co ważne – praca w niedziele może być dla pracownika pracą grafikową, a nie nadliczbową. Jeśli pracownik ma zaplanowaną pracę w niedziele, to pracodawca musi pamiętać, że musi zapewnić pracownikowi określoną ilość niedziel wolnych od pracy. Zgodnie z art. 151(1) kodeksu pracy co najmniej raz na 4 tygodnie pracownik musi mieć niedzielę wolną. Nie oznacza to, że co czwarta niedziela musi być wolna od pracy. Chodzi o to, aby w każdych 4 następujących po sobie niedzielach przynajmniej jedna z nich była wolna. W dużym uproszczeniu: załóżmy, że w każdym miesiącu mamy 4 niedziele, to przynajmniej jedna niedziela w każdym miesiącu musi być wolna, nieważne, czy pierwsza, druga, trzecia czy czwarta.

Należy pamiętać, że praca w niedziele nie jest dozwolona ze względu na każde szczególne potrzeby pracodawcy. Praca w niedziele, wynikająca np. z konieczności przeprowadzenia pilnego remontu, inwentaryzacji itp., jest jak najbardziej dopuszczalna, natomiast np. zwiększona chwilowo ilość zamówień, jakkolwiek wiąże się z oczywistą potrzebą pracodawcy wzmocnienia „sił przerobowych”, nie uzasadnia zobowiązywania pracowników do pracy w niedziele.