Urlop wychowawczy – kiedy i komu się należy. Zasady udzielania urlopu wychowawczego. Wniosek o urlop wychowawczy – część 1

Prawo do urlopu wychowawczego jest jednym z uprawnień pracowniczych, związanych z ochroną rodzicielstwa, a określonych w art. 186 i następnych kodeksu pracy. Stosownie do powołanego przepisu art. 186 kodeksu pracy pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, przy czym do tych 6 miesięcy okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia, przy czym zatrudnienie to musi być zatrudnieniem w stosunku pracy, a nie np. zatrudnieniem na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło.

Do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do urlopu wychowawczego, wlicza się również okresy nieświadczenia pracy, takie jak urlopy wypoczynkowe, macierzyńskie, rodzicielskie, ojcowskie, okresy zwolnień lekarskich itp. Ważne jest, aby miały one miejsce w czasie pozostawania przez pracownika w stosunku pracy, nawiązanego na podstawie umowy o pracę, mianowania, powołania, wyboru czy spółdzielczej umowy o pracę.

Wymiar urlopu wychowawczego to 36 miesięcy, przy czym z urlopu tego pracownik może skorzystać niekoniecznie od razu po zakończeniu urlopu macierzyńskiego czy rodzicielskiego. Urlopu wychowawczego można pracownikowi udzielić nie później niż do ukończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia. Oznacza to, iż pracownik może najpierw skorzystać z urlopu macierzyńskiego czy rodzicielskiego, następnie wrócić do pracy na jakiś czas, a dopiero potem skorzystać z urlopu wychowawczego. Może się zatem okazać, iż pracownik nie zdąży wykorzystać przysługującego mu wymiaru urlopu wychowawczego, gdyż w międzyczasie zakończy się rok kalendarzowy, w którym dziecko ukończy 6 rok życia. Od tej zasady jest pewne odstępstwo – jeśli dziecko jest niepełnosprawne, pracownik może wykorzystać urlop wychowawczy najpóźniej do osiągnięcia przez to dziecko 18 roku życia.

Wymiar urlopu wychowawczego

Urlop wychowawczy może zostać udzielony w wymiarze do 36 miesięcy, przy czym należy podkreślić, iż wymiar 36 miesięcy urlopu wychowawczego to wymiar przysługujący łącznie obojgu rodzicom. Z tych 36 miesięcy jeden miesiąc przysługuje wyłącznie drugiemu z rodziców, a jeśli ten drugi rodzic z tego 1 miesiąca urlopu wychowawczego nie skorzysta, to pierwszy z rodziców i tak nie może go wykorzystać niejako w zastępstwie, a więc przysługuje mu wówczas urlop wychowawczy w wymiarze do 35 miesięcy.

Od powyższej zasady są pewne wyjątki – urlop wychowawczy przysługuje w pełnym wymiarze pracownikowi, jeśli drugi rodzic dziecka nie żyje, pozbawiono go władzy rodzicielskiej albo tą władzę rodzicielską ograniczono, jak również w przypadku, gdy dziecko pozostaje pod opieką jednej osoby (np. kobieta samotnie wychowująca dziecko ma prawo do urlopu wychowawczego w pełnym wymiarze, jeśli np. ojciec dziecka zostawił ją, nie jest znane miejsce jego pobytu, a matka dziecka nie ma z nim kontaktu).

Co bardzo istotne – stosownie do treści art. 186 §6 kodeksu pracy, z urlopu wychowawczego mogą korzystać oboje rodzice równocześnie, jednakże w takim przypadku maksymalny czas trwania urlopu wychowawczego wynosi łącznie 36 miesięcy, a więc każde z rodziców (jeśli korzystają z urlopu wychowawczego równolegle) może wykorzystać maksymalnie 18 miesięcy urlopu wychowawczego.

Czy na urlopie wychowawczym można podjąć pracę?

Można, jeśli nie koliduje to ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem. Zgodnie z przepisem art. 186(2) kodeksu pracy, w czasie urlopu wychowawczego pracownik może podjąć pracę u tego samego pracodawcy, u którego z urlopu wychowawczego korzysta, jak również u innego pracodawcy. Zatrudnienie to może być zatrudnieniem w stosunku pracy, jak również zatrudnieniem cywilnoprawnym, np. na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło. Podobnie, w czasie przebywania na urlopie wychowawczym pracownik może prowadzić np. własną działalność gospodarczą, czy też podjąć naukę lub szkolenie, o ile nie koliduje ono z możliwością sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Jeśli pracownik łączy korzystanie z urlopu wychowawczego z pracą czy inną działalnością w taki sposób, że koliduje to z osobistym sprawowaniem opieki nad dzieckiem, a w szczególności, gdy pracodawca uzna, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania takiej opieki w czasie urlopu wychowawczego (np. wyjechał za granicę w celach zarobkowych), to zgodnie z art. 186(2) kodeksu pracy pracodawca może odwołać pracownika z urlopu wychowawczego, wzywając go do stawienia się w pracy. Pracodawca ma na to 30 dni od dnia, w którym dowiedział się o trwałym zaprzestaniu sprawowania przez pracownika osobistej opieki nad dzieckiem, a pracownik ma obowiązek stawić się w pracy nie wcześniej, niż po upływie 3 dni od dnia wezwania go do stawiennictwa w pracy.

Urlop wychowawczy może zostać wykorzystany przez pracownika w częściach – może ich być nie więcej niż 5. Liczbę części urlopu wychowawczego ustala się w oparciu o liczbę wniosków o udzielenie urlopu wychowawczego, złożonych przez pracownika.

W kolejnej części omawiania zagadnienia urlopów wychowawczych omówimy sobie prawo pracownika do rezygnacji z urlopu wychowawczego oraz zasady składania wniosków o udzielenie urlopu wychowawczego, jak również kwestię złożenia przez pracownika wniosku o obniżenie wymiaru etatu w okresie, w którym pracownik był uprawniony do skorzystania z urlopu wychowawczego i związaną z tym ochronę zatrudnienia (niemożność wypowiedzenia umowy o pracę).